Phường Nhị Chiểu

Sự kiện vĩ đại đó diễn ra cách đây 80 năm. Những người tham gia hay chứng kiến đã thuộc lớp người “xưa nay hiếm” nên các thế hệ sau chỉ hình dung về khí thế, quang cảnh của những ngày Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh qua những ảnh chụp, thước phim tư liệu ngắn, lời kể của những nhân chứng...

Quang cảnh nhân dân Hải Phòng mít tinh trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Nguồn: BẢO TÀNG HẢI PHÒNG

Thành phố Cảng Hải Phòng là cửa khẩu giao thương quốc tế, trung tâm kỹ nghệ lớn nhất miền Bắc, với đội ngũ công nhân, lao động, dân nghèo thành thị và nông dân đông đảo, bị chính quyền thực dân và phong kiến, tư bản, địa chủ áp bức, bóc lột nặng nề. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Tỉnh ủy, Thành ủy và các đảng viên, Hải Phòng trở thành một trong những trung tâm phong trào cách mạng của cả nước.

Ngày 13/8/1945, được tin Nhật đầu hàng Đồng minh, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc. Lệnh Tổng khởi nghĩa được công bố. Cũng thời gian này, mưa lớn kéo dài, đường 5 bị ngập nước nhiều đoạn nên lệnh Tổng khởi nghĩa về chậm nhưng những cơ sở cách mạng, tổ chức Việt Minh, lực lượng tự vệ trong các nhà máy, bến cảng, đường phố, các làng xã ở thành phố Hải Phòng - tỉnh Kiến An đã chủ động chuẩn bị cho cuộc vùng lên. Trên cơ sở đó, khi Xứ ủy cử cán bộ về chỉ đạo, cuộc khởi nghĩa nổ ra thành công.

Từ sáng sớm ngày 23/8/1945, đông đảo thợ thuyền, dân nghèo thành thị, các nhà tư sản, trí thức, học sinh cùng nông dân, tự vệ các làng xã ngoại thành và các huyện của tỉnh Kiến An giương cờ đỏ sao vàng, biểu ngữ cùng các chiến sĩ của Chiến khu Đông Triều tiến vào thành phố. Trong những tấm ảnh tư liệu cho thấy quang cảnh mít tinh, với lá cờ đỏ sao vàng cỡ lớn treo phủ mặt tiền Nhà hát, các vị trong Ủy ban Cách mạng lâm thời thành phố ra mắt trong tiếng hò reo vang dậy và sự phấn khởi của dân chúng. Ngày hôm sau, ngày 24/8, khí thế ấy tiếp tục được diễn ra tại thị xã, tỉnh lỵ Kiến An.

Tiếp đó, hơn một tuần sau, chiều 2/9, đông đảo nhân dân Hải Phòng - Kiến An lại tập trung tại Quảng trường Nhà hát thành phố cùng đồng bào cả nước hướng về Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), đón nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.

Từ cuối tháng 8, tại ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang, Bác là người trực tiếp soạn bản Tuyên ngôn độc lập. Bản Tuyên ngôn độc lập gồm 3 phần: Cơ sở pháp lý; Cơ sở thực tiễn; Lời tuyên bố độc lập, nêu rõ nước Việt Nam độc lập đã bị thực dân Pháp, phát xít Nhật xâm lược; con người sinh ra đều có quyền bình đẳng dẫn từ Tuyên ngôn độc lập của Hoa Kỳ (1776) và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp (1791), thể hiện sự đối lập của Pháp giữa nói và làm. “Vì những lẽ trên, chúng tôi, Chính phủ Lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng: Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững nền tự do, độc lập ấy”.

Tại lễ chào cờ và hát Quốc ca, được chào đón trong tiếng hô vang “Độc lập, Độc lập” của mọi người, Bác trịnh trọng đọc Tuyên ngôn độc lập. Đọc đến giữa chừng, Bác dừng lại hỏi: "Tôi nói, Đồng bào nghe rõ không?” và mọi người hô vang: “Rõ”.

Thông qua bản Tuyên ngôn độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn kêu gọi các nước Đồng Minh ủng hộ nền độc lập của Việt Nam và tuyên bố Chính phủ lâm thời đã hủy bỏ hết mọi hiệp ước do Pháp ký trong quan hệ với Việt Nam trước đây và xóa bỏ mọi đặc quyền của người Pháp. Thời điểm đó, do hạn chế về kỹ thuật nên việc tiếp sóng của Đài Tiếng nói Việt Nam tại buổi lễ ở Hà Nội trên làn sóng 32 m của các địa phương không thành công. Đại diện chính quyền thành phố trình bày những nét tổng thể về ý nghĩa của ngày độc lập trước đông đảo dân chúng cờ hoa trong tay, tươi cười, hân hoan chào đón buổi lễ trọng đại của đất nước.

Ngày 2/9 trở thành ngày Lễ trọng đại của dân tộc - Quốc khánh. Tinh thần và ý chí: "Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững nền tự do, độc lập ấy” trong 80 năm qua vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ người dân Việt Nam, người dân Hải Phòng quyết tâm xây dựng đất nước và thành phố Cảng Anh hùng.

Tiến sĩ ĐOÀN TRƯỜNG SƠN